Geschiedenis
Van 1328 tot 1792 was het St.-Jansbergklooster, gelegen aan de boord van de Demer bewoond door Kartuizers. Dit klooster zou oorspronkelijk opgericht zijn rond een kapel waar een bekende bedevaart was. Prior Jan van Montignies bouwde in 1433 een kapel buiten het klooster waarin het beeld van Onze Lieve Vrouw naartoe werd gebracht. Vermoedelijk werd dit bouwwerk samen met het klooster in 1582 verwoest door de Geuzen, als reactie op de komst van het Spaanse leger. Rond 1604 keerden de eerste monniken terug naar St.-Jansberg. Rond 1650 verrees het kapelletje terug in de vorm zoals het er vandaag nog staat.
Dominicanessen
Door de Franse dreiging vluchtten in 1794 de prior en 4 monniken naar Duitsland. In 1796 werd het klooster officieel afgeschaft en in 1798 aan een Hasseltse notoire opkoper van ‘zwart goed’ verkocht, waarna het werd omgebouwd tot een kasteel. Omdat priester Raymaekers in 1863 een grote toeloop van gelovigen naar de kapel had beschreven, bleef het kapelleke bewaard. In 1928 kwamen zusters Dominicanessen zich vanuit Dinant na een kort verblijf in Kermt in het klooster vestigen. Daardoor kreeg de kapel, ook wel eens ‘kapel van Onze Lieve Vrouw van-de-Boomgaard’ genoemd nog meer belangstelling. De slotzusters hebben steeds een speciale band gehad met dit kapelleke. Tot bij hun vertrek in 1993 hielden ze toezicht op de kapel en niet zelden waren ze een luisterend oor voor de bedevaarders.
Gotische kapel
Deze merkwaardige kapel, geheimzinnig verborgen op de flank van de St.-Jansberg is opgetrokken in baksteen en heeft een prachtige dakbedekking van platte romaanse pannen. Het dak springt langs de voorzijde een weinig vooruit. In de voorgevel is een groot in ijzer ingelegd raam aangebracht, vermoedelijk later dan de 17e eeuw. Boven het dak steekt een smeedijzeren kruis uit waarvan de armen op lelieblaren uitlopen. De ingang van de kapel bevindt zich aan de zijkant.
Onderhoud
Vandaag houden de buurtbewoners toezicht op het kapelletje. De giften uit het offerblok worden op een spaarrekening gezet en gebruikt voor kleine herstellingswerken. Zo werden de herstelling van het glas in-lood-raam van de zijgevel na een storm in 2007 en de ontmossing van het pannendakje met deze middelen bekostigd (zie foto hiernaast).
Restauratie
In de jaren ‘70 lag de kapel er vervallen bij. Nog voor de fusie met Halen in 1977 ijverden enkele Zelemnaren voor de restauratie van de kapel. In afwachting van haar grondige restauratie die uiteindelijk in 1984 door de gemeente onder toezicht van architect Stevens zou gebeuren, werden de eerste instandhoudingswerken door enkele vrijwilligers van heemkring ‘Oppidum Halense’ uitgevoerd: het plaatsen van nieuwe vensters, het rechttrekken van het altaar en het grondig reinigen van de kapel en zijn omgeving. Tot grote verwondering trof men in het offerblok nog voor 3.000 fr. (ca 75 euro) recente Belgische muntstukken aan. Niemand had durven vermoeden dat nog zoveel moeders hun weg vonden naar de kapel.
Zondag 24 juni 1984, naamfeest van Sint Jan de Doper was uiteindelijk een grote dag. Het originele beeld van Onze Lieve Vrouw ten Onrust werd stoetsgewijs vanuit het klooster naar de gerestaureerde kapel gebracht. Kort daarna werd het vervangen door een replica gemaakt door Jan Peirelinck uit Molenstede.
Onze Lieve Vrouw ten Onrust
De kapel is toegewijd aan Onze Lieve Vrouw ten Onrust. Volgens een legende zou de Maria-devotie op St.-Jansberg teruggaan tot de 11e eeuw. Nog steeds komen moeders er bidden voor kalmte en rust voor hun kleine kinderen. Daarom kreeg het kapelleke in de volksmond de naam ‘Tutterskapelleke’ of ‘Schreeuwkapelleke’. Meestal offeren ze dan een fopspeen (tutter) of kledingstukje van het kindje.
Het beeld van Maria hier aanwezig is niet meer het originele. Het gepolychromeerde houten beeld van ongeveer 90 cm hoog dateert vermoedelijk uit einde 16e, begin 17e eeuw en is van de hand van een onbekende volkse kunstenaar. Voor de restauratie van 1984 was het beeld aangekleed, een gewoonte die haar oorsprong vindt in de Spaanse bezetting. Het originele beeld verhuisde net voor de restauratie van de kapel eerst naar het klooster en later naar de pastorie. Vandaag staat het originele beeld in de St. Lambertuskerk van Zelem.
Geklasseerd
Bij koninklijk besluit van 1 maart 1978 werd het voormalig kartuizerklooster met zijn omgeving als dorpszicht beschermd. De aangrenzende gekasseide St. Jansbergstraat en het Tutterskapelleke horen daar uiteraard ook bij.
